Kriegslokomotive BR52 w Żarowie

Po ataku na Związek Radziecki w 1941 roku Wehrmacht potrzebował ogromnych ilości zaopatrzenia dostarczanych na front wschodni. Dla zaspokojenia potrzeb transportowych produkowano wówczas lokomotywy towarowe znanych już serii BR44 (polskie oznaczenie Ty4), BR50 (pol. Ty5), BR86 (pol. Tkt3). Wymagania były jednak znacznie większe. Armia niemiecka potrzebowała bowiem nowy, prosty parowóz, który miał być odporny na rosyjską zimę i niezawodny na kiepskich wschodnich torowiskach. W 1942 roku program konstrukcji nowego parowozu został włączony w poczet zadań strategicznych Ministerstwa Uzbrojenia i Amunicji III Rzeszy. Jeszcze w tym samym roku we wrześniu fabrykę firmy Borsig w Berlinie opuściła nowa uniwersalna lokomotywa parowa wyposażona w solidną izolację termiczną i ogrzewaną budkę maszynisty. Nowy twór ze znakiem swastyki na kotle przystosowany był do jazdy w obu kierunkach z prędkością 80 km/h przy mocy własnej 1200 kW. Była to osławiona Kriegslokomotive (lokomotywa wojenna) Baureihe BR52. Dwie z nich (z polskimi oznaczeniami Ty2-41 i Ty2-676) utrwalone zostały na fotografiach wykonanych w powojennym Żarowie.

Lokomotywy parowe Ty2-41 i Ty2-676 w Żarowie. Fotografie ze zbiorów pana Mariana Kaczorowskiego

Składamy serdeczne podziękowania za udostępnienie powyższych fotografii

W latach 1942-1945 wybudowano łącznie 6161 (niektóre źródła podają nawet liczbę 6700 lub 6900 sztuk) lokomotyw BR52 w europejskich fabrykach zajętych przez Niemcy. Podczas napraw i remontów wymieniano wiele części zbudowanych egzemplarzy, co zapewniło im długą żywotność.

Producenci:

Floridsdorf (Wiedeń) – 1053 sztuki
Henschel (Cassel) – 1050 sztuk
Schwartzkopf (Berlin) – 647 sztuki
Krauss-Maffei (Monachium) – 613 sztuk
Borsig (Berlin) – 542 sztuki
Schichau (Elbląg) – 505 sztuk
Orenstein&Koppel – 400 sztuk
DWM (Poznań) – 314 sztuk
Krenau (Chrzanów) – 264 sztuki
Esslingen – 250 sztuk
Jung – 231 sztuk
Skoda (Pilzno) – 153 sztuki
Grafenstaden (Strassbourg) – 139 sztuk

Model Kriegslokomotive BR52 ciągnącej działo kolejowe Krupp K5(E) "Leopold"

Parowozy serii BR52 otrzymały numery własne od 52 001 do 52 7794. Lokomotywy z przedziału numerowego 52 1850 - 52 1986 wyposażone zostały w 5-osiowe tendry kondensacyjne 2'3'T16 Kon. Natomiast lokomotywy od 52 1987 do 52 2027, posiadały nieco mniejsze tendery 4-osiowe 2'2'T13,5 Kon. Warto zaznaczyć, że obie konstrukcje tendrów kondensacyjnych budowane były w zakładach Henschela. Parowóz BR52 z tendrem kondensacyjnym mógł przebyć drogę ok. 1000 km bez naboru wody. Wersja "konwencjonalna" miała zasięg do 150 km. Z militarnego punktu widzenia parowozy kondensacyjne były trudniejsze do wykrycia przez wrogie lotnictwo, gdyż nie unosił się nad nimi pióropusz pary.

Podczas II wojny światowej lokomotywy parowe BR52 kursowały niemalże na wszystkich terenach Europy zajętych przez III Rzeszę. 149 egzemplarze dostarczone zostały sojusznikom Wehrmachtu (m.in. do Rumunii). Kriegslokomotive najczęściej można było spotkać wówczas w Europie Wschodniej, ale ciągnęły również składy towarowe w Belgii czy też północnej Francji. Nic więc dziwnego, że po zakończeniu działań wojennych na terenie różnych państw pozostały liczne egzemplarze tychże lokomotyw, m.in. NRF (w użytkowaniu do 1962 r.), NRD (ponad 200; w użytkowaniu do połowy lat 80-tych), Austria (113; użytkowane do 1976 r.), Czechosłowacja (185; w użytkowaniu do 1973 r.), ZSRR ( liczne egzemplarze tej serii dotrwały jako rezerwa strategiczna na terenie Obwodu Kaliningradzkiego do lat 90-tych), ponadto Belgia, Francja, Rumunia i Węgry.

Lokomotywy BR52 które padły łupem partyzanckiego ruchu oporu w czasie II Wojny Światowej

Po zakończeniu wojny Polska otrzymała ok. 1200 sztuk lokomotyw BR52, które na PKP oznaczone zostały jako Ty2. Rozlokowano je praktycznie na terenie całego kraju. Przejęte egzemplarze okazały się niezwykle uniwersalne - prowadziły ciężkie składy towarowe, pociągi zdawcze, gospodarcze oraz osobowe w tym pośpieszne zarówno na liniach lokalnych jak i głównych. W efekcie napraw eksploatacyjnych parowozy Ty2 zatraciły swój "wojenny" charakter. Otrzymywały bowiem znormalizowane wyposażenie stosowane na PKP, a części oryginalnie wykonane jako uproszczone zastępowano ich normalnymi odpowiednikami (m.in. zawory bezpieczeństwa w cylindrach, elementy układu napędowego, montaż blachy chroniącej oś toczną przed zanieczyszczeniem leszem dymnicowym). W latach 1962-64 Polska zakupiła od Związku Radzieckiego dodatkowe 220 sztuk lokomotyw parowych Ty2 pochodzących z rezerw strategicznych. Ich żywotność jako maszyn typowo wojennych była obliczona na 5 lat. Konstrukcja okazała się jednak na tyle udana, że parowozy te służyły ponad dziesięciokrotnie dłużej. W miarę rozwoju trakcji spalinowej i elektrycznej, parowozy Ty2 z powoli traciły znaczenie, pracowały jednak sporadycznie jeszcze w latach 90-tych. Wtedy też stanowiły wciąż najliczniejszą serię czynnych parowozów na PKP, do czasu wycofania ich z planowej służby. Niektóre Ty2 zostały przekazane lub sprzedane do innych krajów: w roku 1985 3 lokomotywy podarowane zostały kolejom wietnamskim , 2 lokomotywy trafiły do Francji, pojedyncze sztuki znalazły się w Belgii, Niemczech i Wielkiej Brytanii.

Na zakończenie warto wspomnieć, że po wojnie z części pozostawionych przez Niemców zbudowano w Polsce ok. 150 parowozów Ty42, będących wierną kopią lokomotyw Ty2 (nieznaczne różnice w elementach umieszczonych m.in. na kotle)

Dane techniczne:

Lata budowy: 1942-45
Nadciśnienie pary w kotle: 16 at
Średnica cylindrów: 600 mm
Powierzchnia rusztu: 3,9 m2
Średnica kół napędowych: 1400 mm
Średnica kół tocznych: 850 mm
Długość parowozu: 13 600 mm
Długość z tenderem: 22 975 mm
Wysokość: 4 440 mm
Moc znamionowa: 1633 KM (1200 kW)
Maksymalna siła pociągowa: 15 000 kg
Masa w stanie służbowym: 86,1 t
Prędkość maksymalna: 80 km/h
Tender serii 30D42 Pojemność skrzyni wodnej: 30 m3
Pojemność skrzyni węglowej: 8t lub 10t
Masa służbowa:146,9 t

Opracowanie
Bogdan Mucha